طوریکه همه میدانیم نهاد های تحصیلی شرعی در کشور های اسلامی به ویژه افغانستان از ارزش بلندی در جامعه برخوردار بوده و جایگاه خاص در میان سایر نهاد ها به خود اختصاص داده است. بناءً با در نظر داشت اینکه شریعت در تمام امور زندگی انسانی در جوامع اسلامی اعم از اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و… به صورت مستقیم و غیر مستقیم مطمح نظر است، از اینرو نقش نهاد های آموزشی در بخش امور دینی برتری خود را نسبت به تمام علوم داشته و می باید در راستای ارایه خدمات آموزشی در این عرصه تلاش های خردمندانه و مدبرانه ارایه گردد. دانشکده شرعیات دارای دو رشته (فقه و اصول فقه و تعلیمات اسلامی) است، که هر کدام آنرا مورد مطالعه قرار می دهیم.
فقه و اصول فقه
اصول فقه، فن یا دانشی است که روش استفاده از منابع فقهی را در فقه اسلامی در بر دارد. پیشینه تاریخی این دانش بعد از در گذشت پیامبر اسلام باز می گردد. اصول فقه بخشی از علوم اسلامی است که در آن قواعد استنباط احکام شرعی مورد بحث قرار می گیرد.تا امروز تعاریف گوناگونی برای اصول فقه ارائه شده است که در باره آن ها اختلاف نظر وجود دارد. محقق خراسانی در تعریف اصول فقه می گوید: «اصول فقه، علم به قواعدی است که برای بدست آوردن احکام شرعی و فرعی تدارک دیده شده است». صاحب کفایه می گوید: اصول فقه صناعتی است که به وسیله آن قواعدی شناخته می شود که ممکن است در راه استنباط احکام مورد استفاده قرار گیرند یا از جهت عمل بایستی بر طبق آن عمل کرد. برخی از اصولیان اهل سنت همچون ابو زهره اصول فقه را چنین تعریف کرده اند: این علم درک قواعدی است که برای درک و استنباط فقه بدان ها استناد می کنیم. این رشته به دیپارتمنت های ذیل تقسیم شده است:
فقه و قانون
این بخش اهداف و پلان های ذیل را تعریف می کند:
• تربیت مُفتی های متخصص و کاردان
• تربیت کادرهای مسلکی در حوزه قضا، څارنوالی وسایر ارگان های عدلی کشور
• تربیت استادان مسلکی و ورزیده در زمینه علوم فقهی و حقوقی برای نهاد های تعلیمی و تحصیلی کشور
• تربیت حقوقدانان متخصص و آگاه در مسایل فقهی و حقوقی
• تربیت مفسرین و تحلیل گران توانمند متون قوانین موضوعه در پرتو فقه اسلامی
• تربیت مشاوران مسلکی و متخصص علوم شرعی و حقوقی برای وزارت عدلیه کشور و ادارات مربوط به آن
• تربیت کار شناسان مسلکی در حوزه سیاست اسلامی برای ادارات خارجه کشور و دیگر نهاد های اجرایی ادارات افغانستان
• ارائه راه حل های فقهی و حقوقی منظم و هماهنگ با نیاز های جامعه در زمینه فقه و قانون
• پاسخ گویی به چالش ها، نیاز ها و پرسش های اساسی مطرح در حوزه فقه و قانون
• ارائه مباحث فقهی و حقوقی در قالب های جدید و به شیوه متناسب با مقتضیات زمان و مکان
تعلیمات اسلامی
معرفت به معنای شناخت است، شناختی که اولین مرحله از آشنایی و قدم گذاشتن در مسیر قرب الهی است و هرچه معرفت بیشتر و وسیع ترگردد؛ آشنایی و قُرب کاملتر خواهد شد، تا جایی که پیوسته قلب انسان وابسته به خدای متعال می شود و در همه حال متوجه او خواهد بود و می تواند رهنمای رحمت و نماینده مهربانی و بخشش الهی گردد. هدف از رشته تعلیمات اسلامی قدم گذاشتن در همین مسیر است. قدم گذاشتن در مسیری که به یاری مطالعه، تحقیق، پژوهش و تلاش و توکل می توان به شناخت خود و خداوند دست یافت.
دیپارتمنت تفسیر شریف
با ازدیاد نفوس و گسترش شهر ها، خواسته های مردم نیز بلند رفته و دولت مسئول و باید پاسخگوی نیازمندی های مردم خود باشد؛ یکی از نیازمندی های مبرم جوامع فعلی، توسعه بخش های مختلف تعلیماتی و تحصیلاتی در کشور میباشد. این دیپارتمنت اهداف و پلان های علمی و آموزشی ذیل را مورد مطالعه قرار میدهد:
• آموزش و پرورش کادر های مسلکی در حوزۀ قضا وسایر ارگانهای عدلی کشور
• تلاش گسترده در جهت تحقق بخشیدن بر منهج اسلامی به دور از افراط و تفریط
• مشارکت در حفاظت از میراث گرانسنگ سلف صالح از راه پخش و نشر گنجینه های بزرگ علمی آنها
• رفع شبهات عقیدتی، فکری و قضایای معاصر که نیاز به تبیین و روشنگری دارد.
• تلاش در جهت خود کفایی جامعۀ افغانی در علوم اسلامی از راه تربیت کادر های علمی و مسلکی در علوم اسلامی
• تلاش در جهت تربیت نسل مسلمان و مؤمن که بتواند حقایق اسلامی را درک و با بصیرت آنرا بیان دارد
• نشر و پخش علوم شرعی در جامعه از طریق دانشجویان این رشته
• تربیت کادر های ورزیده در امور عدلی و قضایی در سطح کشور
• تربیت نسل متعهد و متخصص معارف اسلامی در معارف کشور
دیپارتمنت حدیث شریف
قرآن کریم و احادیث را می توان سرچشمه و منابع علوم گوناگون اسلامی دانست که غالباً درهمه فرقه های اسلامی به عنوان اصلی ترین منبع شناخت معارف و آموزه های دینی شناخته می شوند. مطالعه و بررسی این منابع از صدر اسلام تا کنون از مهمترین دانش های دینی محسوب شده است. تفسیر قرآن کریم، جمع آوری و صحت روایات، تاریخ قرآن کریم، احادیث و … از جمله موضوعاتی است که همواره مورد مطالعه دانشمندان اسلامی بوده است و سابقه ای به قدامت عمر اسلام دارد. این رشته با محوریت بررسی های تاریخی و علومی شکل گرفته و به بررسی مسائل محتوایی وشکلی حوزه قرآن وحدیث پرداخته و موضوعاتی نظیر تفسیر قرآن، روش های فهم قرآن، تاریخ قرآن و احادیث، روش های بررسی صحت اسناد روایات و … را پیگیری می کند. این بخش دارای اهداف و پلان های اساسی ذیل می باشد:
• معرفی سنت به حدیث به عنوان یکی از منابع عمده ای تشریع
• معرفی حدیث به عنوان منبع دوم تشریع اسلامی
• زدودن خرافات از جامعه به وسیله ترویج سنت رسول الله (ص)
• ترویج و تحکیم اخلاق پیامبر (ص) در جامعه
• تمیز بین احادیث صحیح و غیر صحیح
• تلاش برای سد باب تهاجم وترویج اخلاق غیر اسلامی
• پیروی از خط و مش صحابه
• معرفی جرح و تعدیل در روات حدیث
فرصت های شغلی
از جمله فعالیت های علمی امکان پذیر توسط دانش آموختگان این رشته، می توان به تدریس در دانشگاه ها، ورود به عرصه های فرهنگی و فعالیت های پژوهشی مکان های مربوطه اشاره کرد. بخشی از دانش آموختگان این رشته نیز جذب فعالیت های اجرایی و فرهنگی نظیر مدیریت قرآنی و دینی می شوند. محصلین رشته علوم قرآن و حدیث می توانند فعالیت خود را در بخش های آموزش، پژوهش، تبلیغ و ترویج پیگیری کنند.تدریس، استادی، امکان اخذ مجوز مراکز آموزشی مانند مکتب و مؤسسات فرهنگی و دینی و … استخدام در مراکز پژوهشی، استخدام در مراکز غیر پژوهشی به عنوان پژوهشگر، فعالیت به عنوان مؤلف و پژوهشگر، استخدام در مراکز دولتی، فرهنگی و دینی، فعالیت در زمینه سخنرانی، تبلیغ و … را می توان از فُرصت های شغلی نام برد که محصلین این رشته امکان فعالیت در آن ها را دارند.
توصیه به علاقه مندان این رشته
منبع اصلی رشته علوم قرآن و حدیث « قرآن » و « احادیث » هستند که البته به زبان عربی هستند. بنابراین دانشجویان باید در تقویت زبان عربی خود کوشا باشند و بتوانند متن های عربی را به راحتی مطالعه کنند. علاقه به تحقیق و مطالعه مستمر پیرامون مسائل اسلامی و قرآنی و همچنین داشتن قدرت بیان و حافظه خوب از عوامل موفقیت در این رشته است.
دیپارتمنت ثقافت اسلامی
اول می توان از این پرسش شروع کرد که مضمونی به نام ثقامت اسلامی چرا و به چه دلیل باید بخشی از نظام درسی باشد، واگر فرضا چنین درسی وجود نداشته باشد چه اتفاقی خواهد افتاد؟ جواب معمول این است که چون جامعه ی ما اسلامی است و جوانان ما مسلمان هستند باید با دین خود بهتر آشنا شوند، و به خصوص وقتی به تحصیلات اکادمیک می رسند لازم است شناخت علمی و اکادمیک از مسایل و موضوعات دینی داشته باشند. اکثراً به این نظر اند که دانشگاه ما باید کسانی را تربیت کنند که درکنار تخصص علمی شان به باور های اسلامی نیز کاملا اعتقاد و التزام داشته باشند، یعنی ما صرفاً داکتر و انجنیر و ادیب و جامعه شناس و حقوقدان نداشته باشیم، بلکه داکتر متدین، انجنیر متدین، ادیب متدین، جامعه شناس و حقوقدان متدین داشته باشیم. تا جای که اهل نظر به این باور هستند که این ها مهم ترین استدلال طرفداران ایجاد درسی به نام ثقافت اسلامی در دانشگاه ها بوده است، و این استدلال در ظاهر استدلالی مؤجه و آن نگرانی ها تا حدودی قابل درک است. مضمون ثقافت اسلامی از جمله مضامینی است که منحیث احترام به معتقدات و احکام اسلامی و فهم بهتر و اکادمیک تدریس می شود.
اهداف و پلان های دیپارتمنت ثقافت اسلامی به شکل مختصر در زیر بیان می گردد:
• انجام تحقیقات علمی پیرامون موضوعات مختلف دینی، اجتماعی و اقتصادی
• تأکید بر سماحت و اعتدال در اسلام در خلال دروس مضمون ثقافت اسلامی
• پاسخ دهی علمی و اکادمیک به سوالات و پرسش های دینی جوانان
• تلاش در راستای تبیین احکام دینی و توضیح آن با زبان علم و فرهنگ متعالی
• ترویج فرهنگ اسلامی در بین جوانان و زدودن آثار فرهنگ های بیگانه و غیر اسلامی
• پخش فرهنگ اعتدال و دیگر پذیری در بین جوانان و مذاهب مختلف جهان اسلامی
• آراسته کردن محصل به معلومات ناب دینی و اسلامی پیرامون موضوعاتی همچون حقوق والدین، حقوق زن، حقوق زوجین، حقوق اطفال، حقوق سالمندان، حقوق همسایه و حقوق افراد غیر مسلمان که در جامعه غیر اسلامی زندگی می کنند
• زدودن افکار رهبانیت و افراط و تفریط که فعلاً عالم اسلامی از آن رنج می برد
مضامین دیپارتمنت ثقافت اسلامی
سمستر اول: جهان بینی اسلامی
سمستر دوم: عبادت و حکمت های آن در اسلام
سمستر سوم: نظام اخلاقی اسلام
سمستر چهارم: نظام اجتماعی اسلام
سمستر پنجم: نظام سیاسی اسلام
سمستر ششم: نظام اقتصادی اسلام
سمستر هفتم: قرآن و پیشرفت های علمی معاصر
سمستر هشتم: تمدن اسلامی
