انجنیری ساختمانی یا رشته ساختمانی یکی از رشته های پُر اهمیت و جذاب در مجموعه رشته های انجنیری و عموم رشته ها در امتحان کانکور بوده که همه ساله داوطلبین در امتحانات سراسری کانکور کشور می تواند طی رقابت آزاد و با کسب نمرات بلند در میان مجموعه رشته های مهم دیگر آنرا انتخاب کنند. انجنیری ساختمانی یک رشته تخصصی و مسلکی انجنیری بوده که با دیزاین و اعمار ساختمان و حفظ و مراقبت زیربناها سروکار داشته و خدمات عام المنفعه شامل ساختمان های تعمیراتی تجارتی و صنعتی، سرک ها، میدان های هوایی، پُل ها، راه آهن، کانال ها، بندها، بندرها، ساختمان تونل ها و امور محیط زیست مانند(دستگاه تصفیه آب و فاضلاب، شبکه جمع آوری فاضلاب، شبکه آبرسانی و آبیاری..) وغیره را ارایه می نماید.
هدف از رشته انجنیری ساختمانی
هدف از این رشته تربیت نیروهای متخصص است که بتوانند در پروژه های مختلف ساختمانی در زمینه های ساختمان سازی، راه سازی، پل سازی، سازه های آبی، جمع آوری و دفع فاضلاب و غیره؛ مسئولیت طراحی، محاسبه، اجرا و نظارت بر اجرا را برعهده گیرند. انجنیری ساختمانی از جمله رشته هایی است که بیانگر کاربرد علم در ایجاد سازندگی و ساختمان است. یعنی هر چیزی که به آبادی یک کشور باز میگردد مانند بند، میدان هوایی، سرک، برج، تونل، دکل های مخابراتی، ساختمان ها مقاوم در برابر زلزله، سیل و آتش و نیرو گاه های برق و مواد سبک، ارزان و باکیفیت مناسب برای ساخت و ساز، در حیطه کار انجنیری ساختمانی قرار میگیرد. برای آغاز تمامی پروژه های ساختمانی به یک انجنیر کار آمد ساختمانی نیاز داریم تا علاوه بر رعایت جنبه های فنی و اجرایی، اقتصادی نیز عمل کند. چون اقتصادی بودن یک اصل در انجنیری ساختمانی است.
ماهیت رشته انجنیری ساختمانی
رشته ساختمانی در برگیرنده ترکیب، طراحی و پدیدآوردن فضای زیست انسان در طبیعت است؛ که این فضا می‌تواند مسجد، شفاخانه، مسکن، مکتب و یا هر فضای دیگری باشد که شهر را به وجود می‌آورد.دوره لیسانس رشته انجنیری ساختمانی دوره‌ای است حرفه‌ای که پرورش استعداد خلاقانه، انتقال دانشها و مهارتهای عمومی حرفه ساختمانی و حصول کارآیی عمومی در این رشته را هدف قرار می‌دهد. در راستای هدف فوق، سعی شده است که در برنامه ریزی این دوره حداکثر بهای ممکن به پروژه‌هایی طراحی معماری و دروس فنی و نظری پیرامون آن داده شود.
دوره لیسانس رشته انجنیر ساختمانی حداقل چهارسال به طول می‌انجامد.
توانایی‌های مورد نیاز و قابل توصیه برای علاقه مندان رشته انجنیری ساختمانی
دانش آموز این رشته علاوه بر توانمندی در طراحی و قدرت تجسم و خلاقیت، لازم است که در دروس ریاضی بخصوص در هندسه قوی باشند، چون برای آموزش فن و تکنیک معماری باید دروسی مثل هندسه فضایی، هندسه مسطحه، ریاضیات و احصائیه را مطالعه کرد.
دانش آموز رشته ساختمانی باید اطلاعات عمومی خوبی در زمینه تاریخ بخصوص تاریخ ساختمانی افغانستان و جهان، جغرافیا، اقلیم‌شناسی، روانشناسی، مردم‌شناسی و اقتصاد داشته باشد. چون رشته ساختمانی برای رونق و شکوفایی خویش از تمامی این علوم استفاده می‌کند.
همچنین دانش آموز رشته ساختمانی باید بتواند به زبان این رشته مطلبش را روی کاغذ بیاورد. یعنی از یک سو ذهنی قوی و خلاق داشته و از قدرت تجسم خوبی برخوردار باشد و از سوی دیگر طراحی چیره دست باشد تا بتواند به زبان این رشته که همان طراحی بناها و فضاهای زندگی است، سخن بگوید.
رشته ساختمانی بیش از آنکه علم و تکنیک باشد، ذوق و سلیقه و استعداد است و انجنیر ساختمانی کسی است که طرحهای فردی‌اش با نقاشی و مجسمه‌سازی رقابت کند و در واقع بتواند مجسمه‌ای دلپذیر بسازد. به همین دلیل می‌توان گفت که یک انجنیر ساختمانی یک هنرمند است و باید مانند هر هنرمند دیگری چشم، ذهن و دستی توانا داشته باشد تا بتواند به یاری چشم و با تکیه بر ذخیره فرهنگی خود بخوبی ببیند و سپس با ذهنی پویا آنچه را که دیده است به تحلیل کشیده و با احساس و عاطفه درآمیزد و در نهایت به یاری دست و با کمک گرفتن از دانش های فنی و تکنیکی طرحی نو را خلق کند.
دروس در این رشته به سه دسته تقسیم بندی می گردد که عبارت اند از دروس عمومی، دروس تخصصی، و دروس اساسی.
الف) دروس اساسی
13 واحد از درسهای اساسی در زمینه ریاضی است که شامل ریاضی عمومی، معادلات تفاضلی، محاسبات عددی، احصائیه و احتمالات انجنیری که اساس درسهای تخصصی در انجنیری ساختمانی را تشکیل می دهد.همچنین درسهای فیزیک در زمینه های حرارت، مکانیک، الکتریسته و مقناطیس و نیز درس برنامه نویسی کمپیوتر که در آن محصل با کمپیوتر و زبانهای برنامه نویسی کمپیوتر آشنا می شود و به برنامه نویسی به زبان فورترن (Fortran) تسلط پیدا می کند. اینها از جمله درسهای اساسی هستند.
ب) درسهای تخصصی
این درسها که بسیاری از آنها به یکدیگر وابسته اند و بعضی پیش نیاز درس دیگر است، محصل در طول سالهای مختلف تحصیلی آنها را انتخاب و می گذراند. در این جا بعضی از مطالب مطرح شده دربعضی از درسهای تخصصی ارائه می شود.
رسم فنی و نقشه کشی ساختمان: در درس رسم فنی و نقشه کشی ساختمان، محصل با اصول کلی رسم فنی و نمایش قطعه ها به صورت تصویری آشنا شده، پس از شناخت علایم قرار دادی در نقشه های ساختمان و نقشه های تأسیسات برقی و میخانیکی، چگونگی رسم نقشه های مختلق و خواندن نقشه های ساختمانی را فرا میگیرد.
اصول مبانی معماری وشهر سازی: در این درس که پس از درس رسم فنی و نقشه کشی گذرانده می شود، محصلان با نظریه های معماری و نقشه انجنیران معماری و مهندسی در جامعه آشنا شده، چگونگی ارتباط بین فضا های مختلف در انواع ساختمانها نظیر ساختمانهای مسکونی،کودکستان، مکتب، کتابخانه، بناهای صنعتی و شفاخانه و بیمارستان را فرا میگیرند. همچنین مطالبی در مورد مفاهیم اولیه شهر سازی و جوامع دهاتی و شناخت طرحهای تفصیلی و منطقه ای در مورد فعالیتهای ساختمانی شهری، در این درس ارائه می گردد.
استاتیک مقاومت مواد، تحلیل سازه ها: در این درسها که به ترتیب در سمسترهای مختلف ارائه می گردد، تعادل سازه های مختلف در اثر بارها و نیروهای وارده بر آنها مورد مطالعه قرار گرفته، چگونگی محاسبه سازه هایی همچون قیچی ها بیان می شود. سپس به بررسی نیروهای داخلی به وجود آمده در اثر بار های خارجی و روشهای تعیین آنها در قسمت های مختلف سازه پرداخته، ضمن تعیین مشخصه های هندسی وقطعه های مختلف، مقاومت آنها را در مقابل نیروهای محوری را مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار می دهد.
همچنین در در تحلیل سازه ها، روشهای محاسبه تغییر مکان سازه ها و تحلیل های پیچیده تر نظیر تیر های سراسری، قابها و ساختمانهای بلند (برج ها) به محصل آموزش داده می شود.
اصول انجنیری زلزله: شناخت علتهای وقوع زلزله، چگونگی سنجش قدرت زلزله، چگونگی تخریب و راههای کاهش پیامد های آن و روشهای تحلیل سازه های مختلف در برابر زلزله جهت مقاوم سازی آنها به خصوص برای منطقه های زلزله خیز افغانستان از اهمیت خاصی برخوردار است که در درس اصول انجنیری زلزله مورد بحث قرار می گیرد.
سازه های کانکریتی و پروژه: بسیاری از ساختمانها و سازه ها نظیر ساختمانهای چند طبقه یی و پُلها با کانکریت ساخته می شود و در موارد دیگر نیز حد اقل برای ساخت قسمتهایی از سازه ها نظیر پی (footing) و تهداب(foundation) از کانکریت استفاده می گردد. در درس سازه های کانکریتی و پروژه با استفاده از اصول فراگرفته شده در تحلیل سازه ها، واکنش قطعات کانکریتی نظیر تیرها، ستونها، قابها وصفحات ساخته شده از آهن کانکریت (reinforced concrete) تحت تأثیر انواع مختلف بارگزاری و ترکیبات آنها مورد بررسی قرار گرفته، با توجه به خواص میخانیکی کانکریت و سیخ، ابعاد قطعه و میزان سیخ لازم در هر قسمت معین و طراحی می گردد.در نهایت، محصل از طریق انجام طرح، کلیه مرحله های بارگزاری، تحلیل و طراحی یک سازه کانکریتی را به پایان رسانیده، گزارش کاملی از طی مراحل و نحوه محاسبات و نتیجه آنها ارائه می کند.
آینده شغلی و بازار کار رشته انجنیری ساختمانی
فارغ التحصیلان این رشته می توانند در وزارت خانه ها (وزارت احیا و انکشاف دهات، شهرسازی و مسکن)، شرکت های دولتی، شرکت های خصوصی به کارهای طراحی، دیزاین، محاسبه و اجرا بپردازند. فارغ‌التحصیلان این دوره قادر به ایفای وظیفه در زمینه‌های ذیل خواهند بود:
۱. طراحی بناها، از طرحهایی اولیه تا مراحل اجرایی کار و طراحی اجزاء و عناصر تشکیل دهنده آن.
۲. همکاری با سایر انجنیران در جهت توسعه طرحها و تهیه نقشه‌های معماری.
۳. نظارت بر صحت انجام کار در عملیات اجرایی ساختمانی.
۴. مشارکت در مدیریت اجرایی پروژه‌های معماری.
۶. عضویت در کادر علمی و تدریس در پوهنتون های دولتی و خصوصی
در شرایط حاضر فارغ التحصیلان این رشته می توانند دوره های مختلف آموزشی نظری و کورس های کمپیوتری مانند آموزش نرم افزارهای مربوط به انجنیری و مطالعه مسایل مربوط به طراحی و دیزاین ساختمان ها، دیزاین سرک ها و ساختمان های آبی را در داخل کشور و در مراکز آموزشی تحصیلی ادامه دهند.
