د دولسم ټولګي د تفسیر کتاب ازموینه – ۱۳۹۹

«یا أیها الذین آمنوا هَل أَدُلُّکُمْ عَلَی تِجارَةٍ تُنْجیکُمْ مِّنْ عَذَابٍ أَلیمٍ» [الصف: ۱۰] په دې مبارک آیت کې د «هَل أَدُلُّکُمْ» معنا عبارت ده له:

د «لِتُخْرِجَ» معنا په دې قرآني جمله کې «کِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَيْكَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إلَی النُّورِ» څه ده:

د کهف اصحاب په لمریز (شمسي) حساب څو کاله په یو غار کې ویده وو:

پیغمبر (ص) چا ته د دین د سمې زده کړې او تأویل په هکله داسې دعا وکړه؛ «اللَّهُمَّ فَقَّهْهُ فِي الدِّینِ، وَعَلِّمْهُ التَّأْوِیلَ»:

«اللهِ الَّذِي لَهُ مَا فِي السَّمَاواتِ وَمَا فِي الْاَرضِ وَوَیْلٌ لِلْکَافِرِینَ مِنْ عَذَابٍ شَدِیدٍ» [ابراهیم:۲] په دې مبارک آیت کې د «وَیْلٌ» معنا عبارت ده له:

د (ناس) کلمې په سر کې د (ال) راتلل په څه دلالت کوي:

په دې مبارک آیت کې «فَبِما رَحمةٍ مِنَ اللهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَولِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الاَمرِ فَاِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّل عَلَی اللهِ اِنَّ اللهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ» [آل عمران:۱۵۹] د « لِنْتَ» معنا عبارت ده له: ‍

«فَبِما رَحمةٍ مِنَ اللهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَولِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الاَمرِ فَاِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّل عَلَی اللهِ اِنَّ اللهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ» [آل عمران:۱۵۹] په دې مبارک آیت کې د « فَظًّا» معنا عبارت ده له:

«وَاِذا قُلتُم فَاعْدِلُوا وَلَو کانَ ذَا قُرْبَی» [الأنعام: ۱۵۲] دا مبارک آیت په څه باندې امر کوي:

دا قرآني جمله «وَلَا یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَی ألاَّ تَعدِلُواْ» پر څه دلالت کوي:

(آل عمران) سورت په کوم ځای کې نازل شوی دی:

د احد غزوه د هجرت په څووم کال پېښه شوه:

«فَبِما رَحمةٍ مِنَ اللهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَولِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الاَمرِ فَاِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّل عَلَی اللهِ اِنَّ اللهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ» [آل عمران:۱۵۹] د دې مبارک آیت د (فَبِما) په کلمه کې د «ما» توري پر څه شي د تأکید افاده کوي:

د څه پر اساس د پیغمبرانو علیهم الصلاة والسلام شمېر زیات او کم یو لک او څلرویشت زرو ته رسېږي:

د عبدالله بن عباس (رض) د روایت له مخې د آدم او نوح علیهما السلام ترمنځ د زمانې واټن څومره و:

«فَبِما رَحمةٍ مِنَ اللهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَولِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الاَمرِ فَاِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّل عَلَی اللهِ اِنَّ اللهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ» [آل عمران:۱۵۹] په دې مبارک آیت کې د پیغمبر (ص) څو صفتونه بیان شوي دي:

په (الکهف) مبارک سورت کې څو پېښې بیان شوي دي:

یوسف (ع) د کوم پیغمبر کړوسی دی:

په دې مبارک آیت کې «لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَأَنزَلْنَا الْحَدِيدَ فِيهِ بأْسٌ شَدِیدٌ …» د «بأْسٌ» معنا څه ده:

«یاأیها الذین آمنوا کونواْ قَوّامِینَ لِلّهِ شُهَداء بِالقِسطِ وَلَا یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَی ألاَّ تَعدِلُواْ اعْدِلُواْ هُوَ أقْرَبُ لِلتَّقْوَی وَاتَّقُواْ اللّهَ أنَّ اللّهَ خَبِیرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ» [المائدة: ۸] په دې مبارک آیت کې د «بِالقِسطِ» معنا عبارت ده له:

«یاأیها الذین آمنوا کونواْ قَوّامِینَ لِلّهِ شُهَداء بِالقِسطِ وَلَا یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَی ألاَّ تَعدِلُواْ اعْدِلُواْ هُوَ أقْرَبُ لِلتَّقْوَی وَاتَّقُواْ اللّهَ أنَّ اللّهَ خَبِیرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ» [المائدة: ۸] په دې مبارک آیت کې د «وَلَا یَجْرِمَنَّکُمْ» معنا عبارت ده له:

په عربي ژبه کې (نَبَأَ) څه ډول خبر باندې دلالت کوي:

کوم پیغمبر د ظالم نمرود له ویرې پرته ګرځیده او د نمرودیانو بتان یې باطل ګڼل:

په دې مبارک آیت کې «لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَأَنزَلْنَا الْحَدِيدَ فِيهِ بأْسٌ شَدِیدٌ …» د « بِالْبَيِّنَاتِ» معنا څه ده:

په قرآن عظیم الشان کې د څو تنو پیغمبرانو نومونه یاد شوي دي:

د (دین) کلمې لغوي معنا:

«وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَکُونُوا شُهَدَاءَ عَلَی النَّاسِ وَیَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیکُمْ شَهيدًا … الآیة» [البقره: ۱۴۳] په دې مبارک آیت کې د « جَعَلْنَاكُمْ» معنا عبارت ده له:

په عربي ژبه کې (وسط) لغت په کومه معنا راغلی دی:

کومو خلکو الله تعالی په بې وزلۍ او تنګ لاسۍ موصوف کړی و:

د کوم پیغمبر کیسه په قرآن کریم کې په احسن القصص یاده شوې ده:

د «شَطَطًا» قرآني لغت معنا څه ده:

«مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ وَالَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ رُحَمَاءُ بَیْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُکَّعًا سُجَّدًا یَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللهِ وَرِضوَانًا سِیمَاهُمْ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ …» [الفتح: ۲۹] په دې مبارک آیت کې د «رُحَمَاءُ» معنا څه ده:

د جمهورو مفسرینو په نظر په دې مبارک آیت کې «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ وَالَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ رُحَمَاءُ بَیْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُکَّعًا سُجَّدًا یَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللهِ وَرِضوَانًا سِیمَاهُمْ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ …» [الفتح: ۲۹] له «وَالَّذِینَ مَعَهُ» څخه مراد کوم کسان دي:

د کهف اصحاب په سپوږمیز (قمري) حساب څو کاله په یو غار کې ویده وو:

یوسف (ع) د کوم پیغمبر لمسی دی:

«یاأیها الذین آمنوا کونواْ قَوّامِینَ لِلّهِ شُهَداء بِالقِسطِ وَلَا یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَی ألاَّ تَعدِلُواْ اعْدِلُواْ هُوَ أقْرَبُ لِلتَّقْوَی وَاتَّقُواْ اللّهَ أنَّ اللّهَ خَبِیرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ» [المائدة: ۸] په دې مبارک آیت کې د «شَنَآنُ» معنا عبارت ده له:

(قوام) چا ته ویل کېږي:

«وَأَوفُوا الْکَیْلَ وَالْمِیزَانَ بالقسط» [الأنعام: ۱۵۲] دا مبارک آیت په څه باندې امر کوي:

«مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ وَالَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ رُحَمَاءُ بَیْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُکَّعًا سُجَّدًا یَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللهِ وَرِضوَانًا سِیمَاهُمْ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ …» [الفتح: ۲۹] په دې مبارک آیت کې د «تَرَاهُمْ» معنا څه ده:

د (الفتح) مبارک سورت څو آیتونه لري:

د ابن عباس (رض) په نظر په دې مبارک آیت کې «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ وَالَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ رُحَمَاءُ بَیْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُکَّعًا سُجَّدًا یَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللهِ وَرِضوَانًا سِیمَاهُمْ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ …» [الفتح: ۲۹] له «وَالَّذِینَ مَعَهُ» څخه مراد کوم کسان دي:

د تقوا لغوي معنا څه ده:

د «اَلْأَوْثَانِ» قرآني لغت معنا عبارت ده له:

«زه پوهېږم چې ته له یوې تیږې پرته بل څه نه یې. نه چا ته زیان رسولای شې او نه ګټه، که ما رسول الله (ص) ستا په ښکلولو نه وای لیدلای نو ما به ته ښکل کړې نه وای» دا وینا چې حجرالأسود ته په خطاب کې ویل شوې د چا ده:

په دې قرآني جمله کې «کِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَيْكَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إلَی النُّورِ» د (کتاب) معنا عبارت ده له:

«فَبِما رَحمةٍ مِنَ اللهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَولِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الاَمرِ فَاِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّل عَلَی اللهِ اِنَّ اللهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ» [آل عمران:۱۵۹] په دې مبارک آیت کې د «شَاوِرْهُمْ» معنا عبارت ده له:

«فَبِما رَحمةٍ مِنَ اللهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَولِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الاَمرِ فَاِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّل عَلَی اللهِ اِنَّ اللهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ» [آل عمران:۱۵۹] په دې مبارک آیت کې د « یُحِبُّ» معنا څه ده:

هغه صحابي چې د (ترجمان القرآن) په نامه نومول شوی دی:

د قرآن عظیم الشان څو سورتونه په مقطعه تورو پیل شوي دي:

«یا أیها الذین آمنوا هَل أَدُلُّکُمْ عَلَی تِجارَةٍ تُنْجیکُمْ مِّنْ عَذَابٍ أَلیمٍ» [الصف: ۱۰] په دې مبارک آیت کې د «تُنجِیکُم» معنا په نښه کړئ: